Of het nu gaat om gesproken woord of gedrukte tekst, taal bevindt zich overal om je heen. Dat tekst een grote rol speelt in visuele communicatie is een feit. Als grafisch ontwerper heb je dan ook dagelijks te maken met het vormgeven ervan. Dit noemen we typografie. Typografie bepaalt voor een groot deel de communicatiekracht van bijvoorbeeld boeken en tijdschriften, affiches, advertenties en dergelijke. Dat hier meer bij komt kijken dan een keuze maken voor een bepaald lettertype, realiseert men zich vaak niet.
Er zullen niet veel mensen zijn die bewúst letten op welk lettertype er gebruikt is voor een bepaalde tekst (vormgevers uitgezonderd...). Toch hebben typografie en vormgeving een heel grote invloed op de leesbaarheid van een tekst.
Zo kan het ene artikel goed geschreven zijn maar slecht vormgegeven. Het andere niet goed geschreven maar goed gezet. Het drukwerk dat een professionele en uitnodigende vormgeving kreeg, zal sneller gelezen worden. Goede typografie maakt zichzelf onzichtbaar, anders gezegd: slechte typografie is zichtbaar!
De bovenste tekst is automatisch gezet in Word. De onderste tekst is professioneel opgemaakt.
Naast dat je als vormgever kijkt wat visueel goed werkt, is het ook belangrijk dat je de functie van de tekst niet uit het oog verliest.
Als we de lezer als uitgangspunt nemen, nemen we dus ook de leessituatie in onze beoordeling mee. Die leessituatie wordt bepaald door tal van aspecten. Een paar voorbeelden;
Is het leesmateriaal bedrukt papier, waarvoor de lezer gaat zitten of is het een verkeersbord, dat de kijker door een natte en vieze autoruit, slechts gedurende een halve seconde ziet?
Is het te lezen materiaal omvangrijk (een brochure of boek) of is het compact en bevat meer op zichzelfstaande woorden, dan langere en redactioneel lopende tekst (een advertentie)?
Is de lezer geconcentreerd of in een situatie met gelijktijdig veel andere impulsen (veel kleurrijk POS-materiaal in supermarkt, achtergrondmuziek en weinig tijd)?
Is de lezer gehaast iets aan het opzoeken in een telefoongids, woordenboek of encyclopedie, kijkt men naar de ‘kleine lettertjes’ op de achterkant van de verzekeringspolis of zoekt met ontspannen op een vrije dag de weg naar de Efteling?
De voorgaande voorbeelden maken duidelijk dat typografie altijd maatwerk is. Maatwerk waarbij er een aantal hoofdlijnen zijn te herkennen, gebaseerd op onderzoeksgegevens en ervaring.
Zo houd je bij een dagbladadvertentie bijvoorbeeld rekening met de lettergrootte en het -type. Een te dunne en kleine witte letter in een full colour vlak is vragen om moeilijkheden. De kans dat de krant niet goed sluitend drukt en de tekst dicht loopt is aanwezig. Dat komt door rotatiedruktechniek. Het gevolg is dan dat de tekst slecht of niet meer te lezen is. Zo zijn er meer voorbeelden van het verkeerd gebruiken van diapositieve tekst.
Als vormgever kijk je dus naar het doel van de tekst. Je kijkt naar de juiste verhoudingen (is de tekst geschreven met koppen, subkoppen, bodytekst, bijschriften e.d) om vervolgens hier de lettergrootte (corps) op aan te passen. Op welke wijze verdeel ik mijn pagina? Kies ik twee, zes of twaalf kolommen als basis voor mijn stramien? Hoe ga ik de tekst plaatsen? In blokvorm, linkslijnend, gecentreerd? Allemaal keuzes die bepalend zijn. Een vak op zich.
Blokvorm kan esthetisch zeer goed werken...
...maar je komt ook voorbeelden tegen waar het minder goed werkt.
Een kop met inhoud, illustratief gebracht.
Typografie als kunstvorm
Naast dat typografie gebruikt wordt om een boodschap goed over te brengen, leent typografie zich ook perfect om mooie zaken te creëren. Letters, cijfers, leestekens, en dat alles te verkrijgen in duizenden soorten. Voor (industriële) vormgevers en kunstenaars meer dan genoeg materiaal om mee te werken. Zowel op het platte vlak, in 3D of in film.
Make it better
Je kunt tenslotte zeggen dat typografie zowel kunst als kunde is. Misschien kijkt u in het vervolg met andere ogen naar tekst. Veel lees- en vooral kijkplezier!
Geschreven door Annemiek Völkers in Advertising